Tuzluluk, Küresel Isınma ve Ötrofikasyonun Göl Ekosistem Yapısı, Prosesleri ve Biyoçeşitliliğine Olan Etkilerinin Farklı İklimsel Koşullar Altında Eş Zamanlı Mezokozm Deneyi ile Araştırılması (TuzIuSıcakÖtrofik)

Türü / Destekleyen Kurum: TÜBİTAK 1001 – Bilimsel ve Teknolojik Araştırma Projelerini Destekleme Programı

Proje Dönemi

Planlanan süre: 36 ay (yaklaşık 2025–2028)

Proje Yürütücüsü: Prof. Dr. Meryem Beklioğlu – Orta Doğu Teknik Üniversitesi, Biyolojik Bilimler Bölümü

Yürütüldüğü Kurum: Orta Doğu Teknik Üniversitesi (ODTÜ)

Genel Bilgi

TuzIuSıcakÖtrofik projesi, iklim değişikliği ve insan baskısı altında kırılgan hale gelen göl ekosistemlerinde tuzluluk artışı, küresel ısınma ve ötrofikasyonun tekil ve birleşik etkilerini anlamayı amaçlayan büyük ölçekli bir mezokozm çalışmasıdır.

Proje kapsamında, ODTÜ'nün iki farklı iklim bölgesinde yer alan özdeş mezokozm sistemleri kullanılmaktadır:

• Ankara: soğuk yarı kurak iklim

• Mersin (Erdemli): sıcak Akdeniz iklimi

Bu iki sahada toplam 48 mezokozmda:

• 6 farklı tuzluluk seviyesi (0–40 g/L),

• 2 sıcaklık senaryosu (ortam sıcaklığı ve +4,5 °C ısınma),

• 2 besin düzeyi (düşük ve yüksek N–P yüklemesi)

birlikte test edilmektedir. Böylece göllerde sıkça bir arada görülen üç ana stres faktörünün (ısınma × tuzlanma × ötrofikasyon) çoklu stresör olarak ekosistem yapısı, biyoçeşitlilik ve ekosistem işlevi (TSEF) üzerindeki etkileri incelenmektedir.

Deneyler süresince:

• Su sıcaklığı, tuzluluk, çözünmüş oksijen, pH ve su berraklığı gibi fiziksel parametreler,

• Besin tuzları (TN, TP, NO₃, NO₂, SRP), TOC/DOC gibi kimyasal değişkenler,

• Fitoplankton, siliyatlar, rotiferler ve mezo-zooplankton (Cladocera, Copepoda) gibi planktonik toplulukların tür bileşimi, biyokütlesi ve çeşitliliği

haftalık örneklemelerle izlenmektedir. Plankton toplulukları klasik mikroskobik yöntemlerin yanı sıra FlowCAM görüntüleme teknolojisi ile analiz edilmekte, böylece Türkiye'nin tuzlu göllerine ait yüksek çözünürlüklü plankton görsel kütüphaneleri de oluşturulmaktadır.

Proje sonuçları, özellikle yarı kurak ve Akdeniz iklim kuşağındaki göller için, tuzlanma, ısınma ve ötrofikasyonun eş zamanlı etkilerini nicel olarak ortaya koyarak:

• Göl yönetimi ve restorasyon stratejilerine bilimsel altyapı sağlayacak,

• İklim değişikliğine uyum politikalarına girdi sunacak,

• Ulusal ve uluslararası düzeyde yüksek etkili bilimsel yayınlar ve veri setleri üretecektir.

Şekil 1. İklim değişikliği ile trofikasyon ilişkisi, bu şekil Moss vd. (2011)’den uyarlanmıştır.

Şekil 2. Artan tuzluluğa karşı fitoplankton ve zooplankton eşitlilik ve biyokütle tepkilerinin şematik .zeti, şekil Afonina ve Tashlykova (2024)’dan uyarlanmıştır.